Czy ksiądz może brać udział w walce? Kim byli Kapłani Niezłomni?

Mianem Żołnierzy Wyklętych i Żołnierzy Niezłomnych określani są członkowie podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, stawiający opór próbie sowietyzacji Polski i podporządkowania jej ZSRR w latach 1944-1963. Do podziemia antykomunistycznego przeszli głównie żołnierze AK oraz osoby, które nie chciały zgodzić na sowiecką dominację w kraju. W walkach zginęło ponad 8 i pół tysiąca żołnierzy podziemia, 5 tysięcy skazano na karę śmierci. Ponad 20 tysięcy poniosło śmierć w obozach i więzieniach. Według szacunków historyków walkę z komunistami mogło podjąć nawet 200 tysięcy osób. Wśród nich byli także kapłani.

Nie ma prostej odpowiedzi na pytanie zawarte w tytule. Pamiętacie film „Misja”, z Robertem de Niro i Jeremim Ironsem? Tam dwóch jezuitów na groźbę ataku na Indian górskiej misji katolickiej odpowiada na dwa różne sposoby. Były najemnik podejmuje walkę z oprawcami, a drugi niesie monstrancję w obliczu świszczących obok kul. Wojna zmienia wiele kryteriów moralnych. Zawsze jednak trzeba mieć przed oczami Chrystusa i pytać siebie – co On by zrobił?

Poznaj kilka sylwetek kapłanów, którzy angażowali się w walkę o niepodległość Polski przeciw sowietom.

Ks. Władysław Gurgacz

Urodził się 2 kwietnia 1914 roku we wsi Jabłonica Polska u stóp Pogórza Dynowskiego. W sierpniu 1931 roku wstąpił do nowicjatu Ojców Jezuitów w pobliskiej Starej Wsi. W latach 1945–1947 był kapelanem szpitalnym w Gorlicach, a później w latach 1947–1948 kapelanem u sióstr służebniczek w Krynicy–Zdroju. Dał się poznać jako gorliwy duszpasterz. Głoszone przez niego kazania przyciągały do kościoła tłumy wiernych, co nie podobało się komunistycznej władzy.

Podczas pobytu w Krynicy z ks. Gurgaczem nawiązał kontakt Stanisław Pióro, twórca działającej na Nowosądecczyźnie konspiracyjnej organizacji Polska Podziemna Armia Niepodległościowa. W maju 1948 ksiądz przyjął funkcję kapelana w tworzonym oddziale leśnym Żandarmerii PPAN. W konspiracji występował pod pseudonimem „Sem” – Sługa Maryi.

Obowiązkiem moim była opieka moralna nad grupą, a więc odprawiałem Msze święte, spowiadałem członków grupy, objaśniałem im Ewangelię świętą. Poza tym miałem wykłady dotyczące dziedziny filozoficznej, a mianowicie przeprowadzałem krytykę materializmu marksistowskiego – pisał o swoich zadaniach.

Partyzanci wspierani przez miejscową ludność przetrwali w lesie ponad rok. 2 lipca 1949 r. kapłan został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa w Krakowie. 13 sierpnia 1949 roku, po pokazowym procesie, podczas którego ksiądz przedstawiany był jako herszt zbrodniczej bandy, skazano go na karę śmierci wraz z dwoma towarzyszami: Stefanem Balickim i Stanisławem Szajną. Wyrok wykonano w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie 14 września 1949 r. Grób ks. Władysława Gurgacza znajduje się na Cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie.

Postanowieniem 9 listopada 2007 r. za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej został odznaczony pośmiertnie przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Jego imieniem nazwano ulice m.in. w Krakowie, w Nowym Sączu, Warszawie oraz Krynicy – Zdroju. Na Hali Łabowskiej w Beskidzie Sądeckim znajduje się obelisk postawiony ku jego czci, przy którym corocznie spotykają się byli żołnierze Armii Krajowej i PPAN.

Ks. Rudolf Marszałek

Ks. Rudolf Marszałek urodził się 29 sierpnia 1911 roku w Komorowicach. W wieku 17 lat ukończył ochotniczą służbę wojskową w Szkole Podchorążych Piechoty w Zambrowie. 4 lata później wstąpił do Seminarium Zagranicznego Towarzystwa Chrystusowego dla Wychodźców w Potulicach, a w 1939 roku otrzymał święcenia kapłańskie.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej został powołany jako kapelan 58. Pułku Piechoty w Poznaniu. Następnie trafił do Warszawy, gdzie służył podczas obrony stolicy. Po opuszczeniu więzienia, do którego trafił aresztowany przez Niemców, nawiązał kontakt z konspiracją niepodległościową. Trafił do Bielska, gdzie tworzył Łańcuch Wolnych Polaków przekształcony później w Orła Białego.

Po dekonspiracji w 1940 roku ks. Rudolf otrzymał rozkaz wyjazdu na Węgry, a później do polskiego wojska, które tworzyło się we Francji. Zatrzymany przez gestapo został zesłany do obozów koncentracyjnych w Mauthausen i Gusen. W 1943 roku został zwolniono go do domu z powodów zdrowotnych.

Następnie w konspiracji pełnił funkcję kapelana Batalionów Chłopskich na terenie Śląska Cieszyńskiego. W 1945 roku otrzymał przydział do 13. DP w Katowicach jako kapelan wojskowy. Kiedy dowiedział się, że jest poszukiwany przez UB wyjechał do Niemiec, ale po kilku miesiącach wrócił do Polski. Rok później trafił do Zgrupowania NSZ pod dowództwem kpt. „Bartka”

Po likwidacji żołnierzy NSZ ze Zgrupowania kpt. „Bartka” na Podbeskidziu, w której zginęło 200 żołnierzy NSZ 12 grudnia 1946 roku został aresztowany przez UB. Ks. Marszałka oskarżono m.in. o sprawowanie funkcji kapelana w szeregach NSZ. Ostatecznie został skazany na śmierć. Osadzono go w Areszcie Śledczym Warszawa-Mokotów i stracono 10 marca 1948 roku.

Ks. Jan Stępień

Urodził się 23 czerwca 1910 r. W wieku 18 lat wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu, a w 1933 r., otrzymał święcenia kapłańskie. W kolejnych latach współtworzył Organizację Kleru Polskiego. Jej zadaniem było m.in. przygotowywanie kapelanów wojskowych dla organizacji konspiracyjnych.

W 1942 roku był poszukiwany przez Niemców. Ukrywając się trafił do Warszawy. Został tam kapelanem Sióstr Karmelitanek Bosych na Woli. Następnie rozpoczął działalność konspiracyjną w centralnych strukturach SN i NOW. W 1943 roku przyczynił się do powołania w 1943 r. Instytutu św. Pawła i św. Ignacego Loyoli. Skupiał on wybitne osobistości z SN, Delegatury Rządu, Armii Krajowej.

Po wojnie trafił do komunistycznego więzienia, gdzie najpierw namawiano go do współpracy, a kiedy odmówił był prześladowany w więzieniu. 29 listopada 1947 roku wymierzono mu wyrok czterokrotnej kary śmierci. Po interwencjach bp Jana Kantego Lorka i ks. kard. Adama Sapiehy zamieniono wyrok na 15 lat więzienia. Przez cały czas był prześladowany i namawiany do współpracy, której odmawiał.

Po opuszczeniu więzienia związał się z Zakładem dla Ociemniałych w Laskach. Zmarł tam 9 stycznia 1995 roku.

Ks. Kazimierz Łuszczyński

Ppor. Kazimierz Tadeusz Łuszczyński ps. „Rosa” urodził się 23 września 1921 roku. W wieku 17 lat wstąpił do zgromadzenia zakonnego Karmelitów Trzewiczkowych we Lwowie. Podczas wojny w 1944 roku działał w konspiracji w szeregach Narodowych Sił Zbrojny.

UB aresztował ks. Łuszczyńskiego 12 lipca 1945r. Podczas śledztwa był torturowany m.in. wybito mu zęby Staną przed Okręgowym Sądem Wojskowym w Warszawie, w tzw. „procesie 23”, w okresie od 14 lutego do 19 marca 1946 roku, w którym skazano na karę śmierci 9 osób m.in. ks. Łuszczyńskiego. Wyrok śmierci wykonano 24 maja 1946 roku strzałem w tył głowy.

W 1995 roku na wniosek Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odznaczył pośmiertnie ppor. Łuszczyńskiego Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego.

Ks. Bernarda Pyclika

Ks. Bernard Pyclik urodził się 15 listopada 1896 r. Mając 19 lat wstąpił do Legionów Polskich. Brał udział w walkach na froncie wschodnim, podczas których został ranny. Był również uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej. W 1923 r. wstąpił do seminarium duchownego we Lwowie, a 1927 r. przyjął święcenia kapłańskie.

Kiedy we wrześniu 1942 r. w Słobódce Dżuryńskiej zorganizowano placówkę Armii Krajowej ks. Pyclik włączył się w konspiracyjną działalność. Pod ps. „Żaba”. Pełnił tam obowiązki kapelana Obwodu. 2 lata później trafił do parafii w Jazłowcu, gdzie udzielał pomocy ukrywającym się działaczom konspiracji niepodległościowej oraz pomagał w bezpiecznej ucieczce z Kresów.

W 1946 r. ks. Pyclik został zatrzymany przez funkcjonariuszy UB. Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu został skazany za publicznie nawoływanie do czynów, „skierowanych przeciw jedności sojuszniczej Państwa Polskiego ze Związkiem Radzieckim”. Odstąpiono jednak od wykonania wyroku biorąc pod uwagę orzeczenie lekarskie.

Po powrocie z więzienia nawiązał kontakt z niepodległościową konspiracją tarnopolską. Członkom umożliwiał nawiązywanie ze sobą kontaktów organizacyjnych, a zagrożonym aresztowaniem pomagał w uzyskaniu fałszywych dokumentów oraz ukrywaniu się.

Źródło: KAI / Redakcja NINIWA