„Matrix” czy „Avatar” mogą pomóc zrozumieć stereotypy

Filmowe hity science fiction tj. „Matrix”, „Terminator 2: Dzień Sądu” czy „Avatar” oraz książki z gatunku fantastyki naukowej mogą pomóc w zrozumieniu stereotypów, a tym samym w zapobieganiu dyskryminacji – uważają twórcy międzynarodowego projektu „StereoSciFi – Stereotypy i Twarda Fantastyka Naukowa”.

W ramach projektu powstał katalog 12 filmów SciFi oraz 12 książek z gatunku twardej fantastyki naukowej, portretujących stereotypy społeczne oraz różne sposoby organizacji społeczeństwa. Według autorów katalogu mogą być one atrakcyjne dla młodych odbiorców oraz przydatne dla nauczycieli w tworzeniu programów edukacyjnych.

Jak podkreślają, dyskryminacja, a nawet przemoc wynikająca ze stereotypów, to temat obecny w naszym codziennym życiu oraz w mediach. „Wykorzystanie czegoś, co kojarzy się z wypoczynkiem i rozrywką, czyli książek i filmów science fiction, to wspaniały sposób na innowacyjne i interesujące wprowadzenie i omówienie zagadnień dotyczących stereotypów i dyskryminacji wśród młodzieży” – mówi PAP Angelika Siniarska-Tuszyńska z Wydziału Filologicznego UŁ.

„StereoSciFi – Stereotypy i Twarda Fantastyka Naukowa” to międzynarodowy projekt, w którym biorą udział instytucje z Włoch, Portugalii, Hiszpanii, Polski i Litwa. Jest on współfinansowany przez Komisję Europejską w ramach programu Erasmus+. W Polsce realizowany jest w Katedrze Badań Edukacyjnych Wydziału Nauk o Wychowaniu UŁ.

Jego główne założenia to pomoc uczniom w zrozumieniu stereotypów, zapobieganie dyskryminacji i ułatwienie nauczycielom dydaktycznej pracy z młodzieżą. Mają w tym pomóc książki oraz filmy science fiction, które zostały wybrane do katalogu StereoSciFi po kilkuetapowej selekcji.

Wśród 12 filmów, które służą do omówienia poszczególnych stereotypów, zaproponowano takie obrazy, jak m.in. „Żony ze Stepford”, „Matrix”, „Terminator 2: Dzień Sądu”, „Avatar”, „Geneza planety małp” czy „Człowiek przyszłości”. Wśród 12 proponowanych książek znalazły się takie pozycje jak m.in. „Hiszpańscy żebracy” (Nancy Kress), „Pozytronowy człowiek” i „Brzydki mały chłopiec” (Isaac Asimov i Robert Silverberg), „Piętaszek” oraz „Obcy w obcym kraju” Roberta A. Heinleina czy „Wehikuł czasu” H.G. Wellsa.

Dla każdego filmu i książki przedstawiono ich charakterystykę, fabułę, stereotypy w nich zawarte. Wśród często powtarzających się w nich stereotypów społecznych są takie, jak rasa, płeć, pochodzenie, klasa społeczna, zdrowie, religia. Można w nich znaleźć także stereotypy kulturowe tj. role społeczne, technologia w kulturze, zwyczaje czy subkultura.

„W `Żonach ze Stepford` wymaga się od kobiet perfekcyjności w byciu żoną – to wyraźny stereotyp z lat 50. czy 60., a świat ma być dostosowany do męskich wymagań. W `Avatarze` oczywiście mamy do czynienia ze stereotypem rasowym: kolonizatorzy, podbijane plemiona” – wyjaśniła Siniarska-Tuszyńska.

W ramach projektu powstała także Walizka aktywności StereoSciFi, która zawierać będzie minimum po trzy ćwiczenia dotyczące książek i filmów, znajdujących się w katalogu. Ćwiczenia będą przeznaczone dla uczniów powyżej 14. roku życia i są tak skonstruowane, by angażować ich różnorodne działania.

„Nad ćwiczeniami nadal pracujemy, ale będą to na pewno m.in. prace nad alternatywnym scenariuszem, gdzie główny bohater nie jest np. dyskryminowanym ze względu na pochodzenie osobnikiem, tylko kimś innym. A może jest sobą, ale spotyka innych ludzi na swojej drodze? Mogą to być też kampanie organizowane przez uczniów w ramach walki z danym stereotypem czy motywem dyskryminacji. Do tego wszelkiego rodzaju dyskusje czy próby dochodzenia do kompromisów” – zaznaczyła kulturoznawca z UŁ.

Dla nauczycieli przygotowano także poradnik, który zawiera wskazówki dotyczące wykorzystania Katalogu StereoSciFi i Walizki aktywności oraz sugestie omawiania z uczniami stereotypów i zagadnienia dyskryminacji.

Dlaczego do omawiania stereotypów wybrano książki i filmy science fiction? Zdaniem twórców projektu jest to gatunek niezwykle popularny zarówno wśród młodzieży, jak i dorosłych, bowiem jest wytworem kultury masowej. „Ale też dlatego, że stereotypy w utworach science fiction są po prostu niezwykle klarowne, przystępne w odbiorze, proste do interpretacji, a do tego ciekawie uwypuklone” – przyznała Angelika Siniarska-Tuszyńska.

Wyboru filmów i książek dokonały: AidLearn, Uniwersytet Łódzki, Telsiu Švietimo Centras, EuroNet, Otxarkoaga i Agrupamento de Escolas Emídio Navarro. Katalog będzie dostępny w wielu językach i będzie można go bezpłatnie pobrać ze strony StereoSciFi.

Katalog i propozycje ćwiczeń mają trafić do szkół w państwach partnerskich – we Włoszech, Portugalii, Hiszpanii, na Litwie i w Polsce. Jego autorzy będą także starać się rozpowszechnić katalog w innych państwach UE. Projekt zakończy się jesienią 2019 r.

PAP – Nauka w Polsce, Kamil Szubański